قلمه زنی
قلمه زدن چیست؟
یکی از لذت‌های بزرگ باغبانی، تکثیر گیاهان جدید است. روش‌های زیادی برای تکثیر وجود دارد، اما یکی از ساده‌ترین آنها این است که یک تکه از ساقه، ریشه یا برگ (اغلب از ساقه یا برگ استفاده می‌شود) را از گیاه جدا کنید و آن را در محیط ریشه‌زایی قرار دهید. به اندام مورد استفاده قلمه گفته و این فرایند به عنوان قلمه زدن شناخته می‌شود.
مزایای قلمه‌زنی
- گیاهان تولید شده از قلمه عملاً شبیه گیاهان مادری خود هستند. اگر گیاهی دارای ویژگی‌های مطلوب باشد، می‌تواند اطلاعات ژنتیکی مفید خود را به نسل بعد منتقل کند. این امر به ویژه از نظر اقتصادی سودمند است، زیرا به تولیدکنندگان تجاری اجازه می‌دهد تا یک گیاه خاص را شبیه‌سازی کنند و از ثبات در کل محصولات خود اطمینان حاصل کنند.
- گیاهی که از قلمه رشد می‌کند نسبت به تکثیر جنسی اغلب در مدت زمان کوتاه‌تری بالغ می‌شود و زودتر از گیاهی که از بذر رشد کرده، گل می‌دهد.
فاکتور های اساسی در بهبود کیفیت قلمه
- هر چه گیاه جوان‌تر باشد ریشه‌زایی بهتر رخ می‌دهد.
- اکسین، یک هورمون گیاهی طبیعی است که تشکیل ریشه را تحریک می‌کند. چندین شکل مصنوعی از اکسین به‌عنوان “هورمون ریشه‌زایی” فروخته می‌شود. اگرچه برخی از گیاهان بدون استفاده از اکسین به راحتی ریشه می‌دهند، اما استفاده از هورمون ریشه‌زایی برای قلمه اغلب شانس موفقیت شما را افزایش می‌دهد و انجام این کار ریشه‌زایی سریع‌تر را تضمین می‌کند. دو اکسین مصنوعی، IBA (اسید ایندول بوتیریک) و NAA (نفتالین استیک اسید) بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- گیاه مادری باید سالم و عاری از قارچ، باکتری، ویروس و سایر عوامل بیماری‌زا باشد. یکی از راه‌هایی که باعث انتقال عوامل بیماری‌زا از گیاهی به گیاه دیگر می‌شود استفاده از ابزارآلات آلوده و ضدعفونی نشده است.
- انتخاب اندام مناسب جهت قلمه زدن
- تیمار قلمه‌ها پس از قلمه زدن (ضدعفونی با قارچ‌کش کاپتان، استفاده از هورمون‌های ریشه‌زایی، جلوگیری از افت رطوبت قلمه در زمان قلمه‌زنی)
- استفاده از بستر کاشت مناسب (بستری با زهکشی خوب، تهویه مناسب، استریل و با کمترین نرخ پوسیدگی مناسب کاشت قلمه‌ها می‌باشد. پرلیت، کوکوپیت و ورمیکولیت بسته به نوع گیاه بسیار مناسب می‌باشند، به طور‌کلی برای قلمه‌های علفی، کوکوپیت و قلمه‌های چوبی پرلیت مناسب است.)
شرایط محیطی قلمه‌زنی
- دما: دما بین ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتیگراد برای اکثر گیاهان مطلوب است.
- رطوبت: به دلیل نداشتن ریشه، رطوبت محیط باید بالای ۷۰ درصد باشد.
- نور: در مرحله ریشه‌زایی میزان نور باید به ۳۰ درصد نرمال کاهش یابد. مثلاً اگر گیاه شما ۱۵۰۰۰ لوکس نیاز دارد در زمان قلمه‌زنی شدت نور باید به کمتر از ۵۰۰۰ لوکس برسد. این موضوع به دلیل کاهش تبخیر و افزایش سنتز اکسین است.
روش های مختلف قلمه زدن
- قلمه علفی
- قلمه نیمه خشبی
- قلمه خشبی
- قلمه برگی
- قلمه ریشه ای
قلمه علفی
این قلمه ها از شاخه های علفی و در حال رشد به طول 15-10 سانتیمتر برداشته می شوند و با نگهداری 2-3 برگ جوان در بسترهای مناسب مانند شسته پاپیت – پرلیت انجام می شود. شرط موفقیت در قلمه های علفی آلوده نشدن آنها به امراض قارچی و حفظ رطوبت طبیعی با استفاده از نایلون یا شیشه روی آنها و همچنین رساندن نور کافی به قلمه ها جهت انجام فتوسنتز و تامین مواد غذایی از راه فتوسنتز برگ های نگهداری شده می باشد. مانند شمعدانی، داودی، میخک و …
قلمه نیمه خشبی
در قلمه های نیمه خشبی وجود برگ همیشه ضروری نیست ولی نگه داشتن یک یا دو برگ کامل و یا نصف پهنک جهت ریشه زایی کمک می کند. در هر موقع از سال می توان این نوع قلمه را گرفت ولی اکثرا در اواخر بهار که شرایط برای ریشه دار کردن قلمه ها مساعد است. مانند داودی، ختمی چینی، زیتون، مرکبات، برگ نو و … .
قلمه خشبی
زمان انجام قلمه خشبی یا چوبی، در زمستان، بعد از برگ ریزان و قبل از سبز شدن جوانه های گیاه مادری و از شاخه های فصل بعدی گرفته می شود، اما نباید این کار دیرتر از وسط زمستان انجام شود. در صورتیکه قلمه زنی به خاطر خواب بودن جوانه ها خصوصا در گیاهان مناطق سردسیری و معتدله زودتر انجام می شود زیرا امکان جوانه زنی و ریشه زدایی در آن ها وجود ندارد. به دلیل اینکه قلمه های چوبی گیاهان دیرتر ریشه دار می شوند باید کنترل دمایی دقیقی روی قلمه ها انجام شود. بهترین دما برای ریشه زدن دمای هوای محیط ریشه زایید حدود 4 درجه سانتیگراد و دمای محیط ته قلمه ها باید 18-21 درجه باشد تا قلمه ها ریشه کنند و ساقه قبل از به وجود آمدن ریشه تشکیل نشود.
قلمه خشبی از گیاهان خزاندار مانند تبریزی، انگور و یا از سوزنی برگ های همیشه سبز مثل سرو کوهی و درخت نوش گرفته می شود. بهترین شاخه ها برای گرفتن قلمه خشبی شاخه های یکساله با رشد متوسط می باشد. اما در برخی گیاهان مانند زیتون، انجیر و برخی ارقام آلو از چوب دوساله و مسن تر نیز استفاده می شود.
قلمه زدن با برگ
در قلمه برگ فقط از برگ استفاده می‌شود، بنابراین برای تشکیل یک گیاه جدید هم ریشه و هم ساقه‌های جدید باید تشکیل شوند. گیاهانی مثل سانسوریا، زامیفولیا، بنفشه آفریقایی، پپرومیا و … به این روش تکثیر می‌شوند. قلمه برگ را در طول فصل رشد می‌توان تهیه کرد.
قلمه ریشه
قلمه‌های گرفته شده از ریشه نیز ممکن است مورد استفاده قرار گیرد اما تنها تعداد کمی از گونه‌ها از جمله بگونیا تکمه‌ای و گل ابریشم را می‌توان از طریق قلمه ریشه تکثیر کرد. قلمه ریشه زمانی گرفته می‌شود که گیاه خواب است و ریشه بیشترین انرژی ذخیره شده را در خود دارد. هر ریشه تولید ساقه و هر ساقه تولید ریشه می‌کند.
